ဓမၼစႀကာအနက္(၁)

ဓမၼစႀကာအမြမ္း
စတုသစၥံ-သစၥာေလးပါးကို။ ပကာေသေႏၱာ- ျပေတာ္မူေသာ။ ေလာကနာေထာ-လူတို့ဒ ကိုးကြယ္ရာျဖစ္ေတာ္မူေသာ
ျမတ္စြာဘုရားသည္။ သဟမၸတိနာမေကန- သဟမၸတိ အမည္ရွိေသာ။ မဟာျဗေဟၼန-ျမတ္ေသာ ျဗဟၼာမင္းသည္။ ယာစိေတာ-
တရားေဟာစိမ့္ေသာငွာ ေတာင္းပန္အပ္သည္ျဖစ္၍။ ဣသိပတနနာမေက-ဘုရား၊ ပေစၥကဗုဒၶါ၊ အရိယာတို့ဧ။္ ေကာင္းကင္မွ
သက္ရာ၊ ေကာင္းကင္သို့ တက္ရာျဖစ္၍ ဣသိပတန အမည္ရွိေသာ။ မိဂဒါေယ သားတို့အား ေဘးမဲ့ေပးရာ မိဂဒါ၀ုန္ သားေပါင္းစံု
သည့္ မိဂဒါ-ုန္ ေတာရဂံု၌။ ပဥၥ၀ဂၢီနံ-ငါးေယာက္အစုရွိျခင္းေႀကာင့္ ပဥၥ၀ဂၢီ အမည္ရွိကုန္ေသာ။ ဘိကၡဴနံ- အရွင္ေကာ႑ည၊ အရွင္
၀ပၸ၊ အရွင္အဟာနာမ္၊ အရွင္အႆဇိ၊ ပရိဗုိဇ္ရဟန္းတို့အား။ နိဗၺာနပါပကံ-နိဗၺာန္သို့ေရာက္ေစတတ္ေသာ။ ဓမၼ၀ရံ-ျမတေသာတရား
ျဖစ္ေသာ။ ယံ ဓမၼစကၠံ-အႀကင္ဓမၼစႀကာေဒသနာေတာ္ကို။ အေဒသယိ- ေဟာေတာ္မျပီ။
သဗၺေဒေ၀ဟိ-ခပ္သိမ္းကုန္ေသာ သမၼဳတိနတ္ ဥပပတၱိနတ္ ၀ိသုဒၶိနတ္တို့သည္။ ( ၀ါ) ခပ္သိမ္းကုန္ေသာနတ္၊ ျဗဟၼာတို့
သည္။ နႏၵိတံ-ႏွစ္လိုအပ္ေသာ။ သဗၺသမၸတၱိသာဓကံ-ခပ္သိမ္းေသာ ေလာကီ ေလာကုတၱရာ ပစၥဳန္ပၸန္သံသရာ စည္းစိမ္ကိုျပီးေစတတ္
ေသာ။ တံ ဓမၼစကၠံ-ထိုဓမၼစႀကာ ေဒသနာေတာ္ကို။ သဗၺေလာကဟိတတၳာ-ခပ္သိမ္းေသာ ေလာကဧ။္ အစီးအပြားအက်ဳိးငွာ။ ေဟ-အို-
အရွင္သူေတာ္ေကာင္းတို့။ မယံ-ငါတို့သည္။ဘဏာ- ရြတ္ႀကကုန္အံ့။


အတြင္းနိဒါန္း
ဘေႏၱ ကႆပ-အရွင္မဟာကႆပ။
၁။ ဣဒံ သုတၱံ- ဤဓမၼစႀကာသုတ္ေတာ္ကို၊ မယာ-မယာ အာနေႏၵန- တပည့္ေတာ္ အာနႏၵာသည္၊ ဘဂ၀ေတာ- ဘုန္းေတာ္
ေျခာက္ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေတာ္မူေသာ ျမတ္စြာဘုရားသခင္ဧ။္၊ သမၼဳခါ- မ်က္ေမွာက္ေတာ္မ၊ ဧ၀ံ-ဤသို့ေသာ အျခင္းအရာေဒသနာအစဥ္အား
ျဖင့္၊အဟံ-ႀကားနာလိုက္ရဧ။္။
ဧကံ သမယံ-အခါတစ္ပါး၌၊ ဘဂ၀ါ-ျမတ္စြာဘုရားသည္၊ ဗာရာဏသိယံ- ဗာရာဏသီျပည္၌၊ ဣတိပတေန- ဘုရား ပေစၥက
ဗုဒၶါ အရိယာတို့ဧ။္ ေကာင္းကင္မွ သက္ရာ ေကာင္းကင္သို့တက္ရာျဖစ္ျခင္းေႀကာင့္ ဣသိပတနအမည္ရွိေသာ၊ မိဂဒါေယ- သားသမင္အေပါင္းတို့ကို ေဘးမဲ့ေပရာျဖစ္ေသာ မိဂဒါ၀ုန္ေတာ၌၊ ၀ိဟရတိ- ေနေတာ္မူဧ။္။
တႀတ ေခါ- ထိုသို့ေနေတာ္မူေသာအခါ၌၊ ဘဂ၀ါ- ျမတ္စြာဘုရားသည္၊ ပဥၥ၀ဂၢိေယ- အရွင္ေကာ႑ည၊ ၀ပၸ၊ ဘဒၵိယ၊ မဟာန္မ္၊
အႆဇိ ဟူေသာ အမည္ရွိကုန္ေသာ ငါးဦးေသာပရဗိုဇ္ ရဟန္းတို့ကို၊ အာမေႏၱသိ- အမိန့္ရွိေတာ္မူဧ။္

အယုတ္တရားႏွစ္ပါး
၂။ ဘိကၡေ၀- သံသရာေဘးမွ ကင္းေ၀းလိုျငား အို- ခ်စ္သားတို့၊ ပဗၺဇိေတန- သံသရာ၀ဋ္ တဏွာညွြတ္မွ လြတ္လိုျငား
က်ားမ မဟူ အႀကင္သူသည္၊ ေဒြ- ႏွစ္ပါးကုန္ေသာ၊ ဣေမ အႏၱာ- ဤအစြန္းႏွစ္ခု အယုတ္တရားစုတို့ကို၊ န ေသ၀ိတဗၺာ- မမွီအပ္
အားမထုတ္အပ္ကုန္။ ကတေမ ေဒြ- အဘယ္တရား ႏွစ္ပါးတို့နည္းဟူမူကား။
(က) ကာေမသု- ကာမဘံု ရူပဘံု အရူပဘံု ဟူေသာ ဘံုသံုးပါးတို့၌ ျဖစ္ေစတတ္ကုန္ေသာ ၀တၳဳအာရုံ ကာမဂုဏ္တို့၌၊ ကာမသုခလႅိ
ကာႏုေယာေဂါ- ကာမဂုဏ္စိတ္ျဖင့္ အဖန္ဖန္အားထုတ္ျခင္းဟုဆိုအပ္ေသာ၊ ေယာ စာယံ- ေယာ စအယံ အေႏၱာ- အႀကင္သႆတဒိဠိ
ျဖစ္ေသာ အစြန္းတစ္ခုသည္လည္း၊ဟီေနာ- အျမဲဒုကၡကို ျဖစ္ေစတတ္ေသာေႀကာင့္ ယုတ္ညံ့ဧ။္၊ ဂါေမၼာ- ရြာသူတို့ဧ။္ အက်ပ္ျဖစ္ဧ။္။
ေပါထုဇၹနိေကာ- ပုထုဇဥ္တို့ဧ။္ အေလ့ျဖစ္ဧ။္၊ အနရိေယာ- အရိယာသူေတာ္စင္တို့ဧ။္ အက်င့္မဟုတ္၊ အနတၳ- သံဟိေတာ- ေလာကီအက်ဳိး
စီးပြား မဂ္ဖိုလ္အက်ဳိးစီးပြားႏွင့္ မစပ္ဆိုင္ေခ်။ (အ၀ိဇၹာဦးစီး၍ ျပဳလုပ္ေသာ ပုညာဘိသခၤါရႏွင့္ အပုညာဘိသခၤါရမ်ဳိး)။
(ခ) အတၱကိလမထာႏုေယာေဂါ- မိမိကိုယ္ပင္ပန္းျခင္း စိတ္ပင္ပန္းျခင္းကိုျဖစ္ေစလ်က္ အားထုတ္ျခင္းဟု ဆိုအပ္ေသာ၊ ေယာ စာယံ- ေယာ စအယံ အေႏၱာ- အႀကင္ဥေစၦဒဒိဠိျဖစ္ေသာအစြန္းတစ္ခုသည္လည္း၊ ဒုေကၡာ- ကိုယ္စိတ္ႏွစ္ျဖာ ဆင္းရဲစြာဧ။္၊ အနရိေယာ- တိတၳိတို့ဧ။္အက်င့္ျဖစ္၏
အနတၳသံဟိေတာ- မဂ္ဖိုလ္နိဗၺာန္ သံုးတန္ေသာ အက်ဳိးစီးပြားႏွင့္ လားလားမွ်မစပ္ဆိုင္ေခ်၊ (အ၀ိဇၨာဦးစီး၍ ျပဳလုပ္ေသာ အာေနဥၨာဘိသခၤါရအက်င့္မ်ဳိး)။

အလယ္အလတ္အက်င့္
၃။ ဘိကၡေ၀- သံသရာေဘးကို ရွုေလ့ရွိႀကေသာ အို- ခ်စ္သားတို့၊ ဧေတ ေခါ ဥေဘာ အႏၱ- ထိုကာမသုခလႅိကာႏုေယာဂ
တည္းဟူေသာ သႆတဒိဠိအက်င့္ႏွင့္ အတၱကိလမထာႏုေယာဂတည္းဟူေသာ ဥေစၦဒဒိဠိအက်င့္ အယုတ္တရား ႏွစ္ပါးအစြန္းတို့ကို၊
အႏုပဂမၼ- မကပ္မယွဥ္ မပြားမ်ားမူ၍၊ တထာဂေတန- ေရွးေရွးေသာ ဘုရားရွင္တို့ကဲ့သို့ လာျခင္းေကာင္းေတာ္မူေသာ ငါဘုရားသည္၊
အဘိသမၺဳဒၶါ- မိမိအလိုလို ထိုးထြင္း၍ သိေတာ္မူအပ္၏။
သာ- ထိုအလယ္အလတ္္ျဖစ္ေသာ မဇၥ်ိမာ ပဋိပဒါအက်င့္သည္ကား၊ စကၡဳကရဏီ- ေသာတာပတၱိမဂ္ဉာဏ္ကို ျမင္ေစေသာ
ပညာမ်က္စိကို ျပဳတတ္၏။ ဉာဏကရဏီ- အထက္မဂ္သံုးပါးကို သိေစေသာ ဉာဏ္ကို ျ႔ပဳတတ္၏၊ ဥပသမာယ- ဒိဠိႏွင့္၀ိစိကိစၥာ ကိေလ
သာျငိမ္းျခင္းတည္းဟူေသာ ေသာတာပတၱိမဂ္ဉာဏ္၏အက်ဳိးငွာ၊ အဘိညာယ- အထက္မဂ္သံုးပါးကိုထူးေသာဉာဏ္ျဖင့္ သိျခင္းငွာ၊ သ
ေမၺာဓာယ- အရဟတၱမဂ္ အရဟတၱဖိုလ္ကို ေကာင္းစြာ ထိုးထြင္း၍သိျခင္းငွာ၊ နိဗၺာနာယ- အႏုပါဒိေသသ နိဗၺာန္ကို မ်က္ေမွာက္ျပဳျခင္း၏
အက်ဳိးငွာ၊ သံ၀တၱတိ- ေကာင္းစြာျဖစ္၏။
၄။ ဘိကၡေ၀- တရားလိုဘိ အို- တပည့္တို့၊ တထာဂေတန- ေရွးဘုရားတို့ကဲ့သို့ လာျခင္းေကာင္းေတာ္မူေသာ ငါဘုရားသည္၊
အဘိသမၺဳဒၶါ- မိမိအလိုလို ကိုယ္ေတာ္တိုင္ ထိုးထြင္း၍ သိေတာ္မူေသာ၊ စကၡကရဏီ- သစၥာေလးပါးကို ေသာတာပတၱိမဂ္ဉာဏ္ျဖင့္ ျမင္
ေတာ္မူတတ္ေသာ၊ ဉာဏကရဏီ- သစၥာေလးပါးကို အထက္မဂ္သံုးပါးျဖင့္ သိတတ္ေသာ၊ ယာ မဇၥ်ိမာ ပဋိပဒါ- အႀကင္သႆတဒိ႒ိႏွင့္
ဥေစၦဒဒိ႒ိ အယူတို့မွ လြတ္ကင္းေသာအလယ္အလတ္အက်င့္ျမတ္သည္၊ ဥပသမာယ- ဒိ႒ိႏွင့္၀ိစိကိစၥာ ကိေလသာျငိမ္းျခင္း တည္းဟူေသာ
မဂ္ဉာဏ္၏ အက်ဳိးငွာ၊ အဘိညာယ- ထူးေသာ အထက္မဂ္ဉာဏ္သံုးပါး၏အက်ဳိးငွာ၊ သေမၺာဓာယ- အရဟတၱမဂ္ဉာဏ္ အရဟတၱဖိုလ္ဉာဏ္
ကို ထိုးထြင္း၍ သိျခင္းအက်ဳိးငွာ၊ နိဗၺာနယ- အႏုပါဒိေသသ နိဗၺာန္၏အက်ဳိးငွာ၊ သံ၀တၱတိ- ေကာင္းစြာျဖစ္၏
သာ စ မဇၥ်နမာ ပဋိပဒါ- ထိုအလယ္အလတ္ျဖစ္ေသာ အက်င့္ျမတ္သည္၊ ကတမာ စ- အဘယ္နည္း ဟူမူကား၊
အရိေယာ- ေကာင္းျမတ္ ျဖဴစင္ေသာ၊ အ႒ဂိၤေကာ- အဂၤါ ရွစ္ပါး အျခင္းအရာအာျဖင့္ ျပည့္စံုေသာ၊ အယေမ၀ မေဂၢါ-
ဤမဂ္အက်င့္သာတည္း။
ေသယ်ထိဒံ- အဂၤါရွစ္ပါး ဟူသည္ကား-
(၁) သမၼာဒိ႒ိ- သစၥာေလးပါးကို အမွန္အတိုင္း သိျမင္ျခင္း။
(၂) သမၼာသကၤေပၸါ- သမၼာဒိ႒ိဉာဏ္ကို သစၥာေလးပါးသို့ ေရာက္ေအာင္တင္ေဆာင္တတ္ျခင္း၊ (၀ါ) မေနာကံသံုးပါး အလိုလို
လံုျခံဳေနျခင္း။
(၃) သမၼာ၀ါစာ- သစၥာေလးပါးကို သိျမင္ေနသျဖင့္ႏွုတ္ကို ေကာင္းစြာ သိမ္းဆည္းေနျခင္း၊ (၀ါ) ၀စီကံေလးပါးမွ အလိုလို
လံုျခံဳေနျခင္း။
(၄) သမၼာကမၼေႏၱာ- သစၥာေလးပါးကို သိျမင္ေနသျဖင့္ကာယ ဒုစရုိက္သံုးပါးမွ အလိုလိုလြတ္ကင္းေနျခင္း။
(၅) သမၼာအာဇီေ၀ါ- သစၥာေလးပါးကို သိျမင္ေနသျဖင့္ မေနာသခၤါရ ၀စီသခၤါရ ကာယသခၤါရတို့မွ အလိုလို လြတ္ကင္းေန
ေသာေႀကာင့္ ျဖဴစင္ေသာ စိတ္ရွိေနျခင္း။
(၆) သမၼာ၀ါယေမာ- သစၥာေလးပါးကို သိျမင္ေနျခင္း လံု့လသာရွိျခင္း။
(၇) သမၼာသတိ- သစၥာေလးပါးကို သိျမင္ျခင္း၌သာ စိတ္ထင္ရွားေနျခင္း။
(၈) သမၼာသမာဓိ- သစၥာေလးပါးကို သိျမင္ျခင္း၌သာစိတ္တည္တံ့ခိုင္ျမဲေနျခင္း။

ဣဒံ ဓမၼဇာတံ- သစၥာေလးပါးကို အမွန္အတိုင္းသိျမင္ရာ၌ တစ္ျပိဳင္နက္ တစ္ခ်က္တည္းျပည့္စံုေသာ ဤသေဘာတရားအစု
သည္၊ မဂၢဂၤံ- မဂၢင္တရားမည္၏
ဘိကၡေ၀- သံသရာေဘးမွ ကင္းေ၀းလိုျငား အို- ခ်စ္သားတို့၊ တထာဂေတန- ေရွးေရွးကုန္ေသာ ဘုရားရွင္တို့ကဲ့သို့ လာျခင္း
ေကာင္းေတာ္မူေသာ ငါဘုရားသည္၊ အဘိသမၺဳဒၶါ- ဆရာမကူသယမၻဴဉာဏ္ျဖင့္ မိမိအလိုလို ကိုယ္ေတာ္တိုင္ ထိုးထြင္း၍ သိေတာ္မူေသာ၊ စကၡဳကရဧီ- သစၥာေလးပါးကို ေသာတာပတၱိမဂ္ဉာဏ္ျဖင့္ ျမင္တတ္ေသာ၊ ဉာဏကရဏီ သစၥာေလးပါးကိုအထက္မဂ္သံုးပါးျဖင့္သိ တတ္ေသာ၊ အယံေခါ သာ မဇၥ်ိမာပဋိပဒါ- ဤသႆတဒိ႒ိႏွင့္ ဥေစၦဒဒိ႒ိတို့မွ ကင္းလြတ္ေသာ အလယ္အလတ္ မက်င့္ျမတ္သည္ကား၊ ဥပသမာယ- ဒိ႒ိႏွင့္ ၀ိစိကိစၥာ ကိေလသာျငိမ္းျခင္းတည္းဟူေသာ ေသာတာပတၱိမဂ္ဉာဏ္၏အက်ဳိးငွာ၊ အဘိညာယ- ထူးေသာ အထက္မဂ္ဉာဏ္သံုးပါး၏အက်ဳိးငွာ၊ သေမၺာဓာယ- အရဟတၱမဂ္ဉာဏ္၊ အရဟတၱဖိုလ္ဉာဏ္ကို ထိုးထြင္း၍သိျခင္းအက်ဳိးငွာ၊ နိဗၺာနာယ- ကိေလသာခပ္သိမ္း ကင္းျငိမ္းရာမွန္အျမိဳက္နိဗၺာန္၏အက်ဳိးငွာ၊ သံ၀တၱတိ- မေဖာက္မျပန္ အမွန္ျဖစ္ေပ၏

ဒုကၡသစၥာ
၅။ ဘိကၡေ၀- တရားလိုျငား အို-ခ်စ္သားတို့၊ ဣဒံ ေခါ ပန- ဤဆိုလတၱံ့သည္ကား၊ ဒုကၡံ- ဒုကၡျဖစ္ေသာ၊ (၀ါ) စက္ဆုပ္ဖြယ္
အခ်ည္းႏွီးျဖစ္ေသာ၊ အရိယသစၥံ- အရိယအရွင္ သူေတာ္စင္တို့ အမွန္အတိုင္း သိျမင္အပ္ေသာ အရိယသစၥာမည္၏
(၁) ဇာတိပိ- မ်က္စိ၊ နား၊ ႏွာေခါင္း၊လွ်ာ၊ ကိုယ္၊ စိတ္မေနာတို့၌ မိစၦာ၀ိတက္ျဖင့္ ႀကံဆေတြးေတာ၍ ျဖစ္ေပၚလာရေသာ ဓမၼာရံုဟူေသာ
ဥပါဒါနကၡႏၶာငါးပါး (တစ္နည္း) ျမင္မွု၊ႀကားမွု၊နံမွု၊ စားမွု၊ထိမွု၊ သိမွုတို့၌ ေတာင္ေတာင္ဤဤ အလီလီ အလာလာ ဘာဘာညာညာ
ေကာင္းေကာင္းဆိုးဆိုး အမ်ဳိးမ်ဳိးေသာ အာရံု ႏွင့္တကြ ျဖစ္ေပၚလာရေသာ စိတ္ဟူသမွ်သည္လည္း၊ ဒုကၡာ- အရိယာသူေတာ္စင္တို့ ဉာဏ္
ျဖင့္ အမွန္အတိုင္း သိျမင္အပ္ေသာ ဒုကၡေပတည္း။
(၂) ဇရာပိ- ထိုဥပါဒါန္၏ အာရံုမွ်သာျဖစ္ေသာ အစြဲႏွင့္တကြျဖစ္ေပၚလာရေသာ ေလာကီစိတ္အမ်ဳိးမ်ဳိးတို့၏ျဖစ္ေပၚလာျပီးေနာက္ တည္ေယာင္ေပးေနျခင္းသည္လည္း၊ ဒုကၡာ- အရိယာ သူေတာ္စင္တို့အမွန္အတိုင္းသိျမင္အပ္ေသာ ဒုကၡေပတည္း။
(၃) ဗ်ာဓိပိ- ဤကဲ့သို့ ေကာင္းမေကာင္း စိတ္အမ်ဳိးမ်ဳိး ျဖစ္ေပၚလာႀကျပီးေနာက္ ေပ်ာက္ကြယ္ ခ်ဳပ္ဆံုးခါနီး အခိုက္အတံ့သည္လည္း၊ ဒုေကၡာ- အရိ
ယာအရွင္ သူေတာ္စင္တို့ဉာဏ္ျဖင့္သိျမင္အပ္ေသာ ဒုကၡေပတည္း။
(၄) မရဏမၸိ- ထိုေကာင္းေကာင္းဆိုးဆိုး အမ်ဳိးမ်ဳိးေသာ စိတ္ဟူသမွ် ျဖစ္ေပၚလာႀကျပီးေနာ္ ေပ်ာက္ပ်က ခ်ုဳပ္ဆံုးသြားရျခင္းသည္လည္း၊ ဒုုကၡံ- အရိယာအရွင္သူေတာ္စင္တို့ဉာဏ္ျဖင့္ အမွန္အတိုင္း သိျမင္အပ္ေသာ ဒကၡေပတည္း။
(၅) အပၸိေယဟိ- ဥပါဒါန္၏ အာရံုမွ်ာသာျဖစ္ေသာ မခ်စ္မႏွစ္သက္ အလိုမက်ေသာ သတၱ၀ါ သခၤါရ ကံ ကိေလသာတရားတို့ႏွင့္၊ သမၼေယာေဂါ- ဥေစၦဒဒိ႒ိ ဟူေသာ ၀ိဘ၀တဏွာျဖင့္ခြဲခြာေကြကင္းလိုလ်က္ႏွင့္ ေတြ့ရ ျမင္ရ ႀကံဳရ ဆံုရ ေပါင္းသင္းဆက္ဆံ၍ ေနရျခင္းသည္လည္း၊ ဒုေကၡာ- အရိယာအရွင္သူေတာ္စင္တို့ဉာဏ္ျဖင့္ အမွန္အတိုင္း သိျမင္အပ္ေသာ ဒုကၡေပတည္း။
(၆) ပိေယဟိ- ဥပါဒါန္၏အာရံုမွ်သာျဖစ္ေသာ မခ်စ္မႏွစ္သက္ အလိုမက်ေသာ သတၱ၀ါ သခၤါရ ကံ ကိေလသာတရားတို့ႏွင့္၊၀ိပၸေယာေဂါ- သႆတဒိ႒ိ ဟူေသာ ဘ၀တဏွာျဖင့္ မခြဲလို မခြာလို အတူတကြ အျမဲတမ္းေနလိုလ်က္ခြဲခြာေကြကင္းရျခင္းသည္လည္း၊ ဒုေကၡာ- ဥပါဒါန္ေႀကာင့္ ျဖစ္ေပၚလာရေသာဒုကၡေပတည္း။
(၇) ယမၸိစၦံ- အႀကင္အလိုရွိအပ္ေသာ ဥပါဒါနကၡႏၶာငါးပါးတည္းဟူေသာ ေကာင္းမေကာင္းျဖစ္ေသာ မိစၦာအာရံုေျခာက္ပါးကို၊ န လဗၻတိ- အလိုရွိတိုင္း မရျခင္းသည္လည္း၊ ဒုကၡံ- အရိယာအရွင္သူေတာ္စင္တို့ဉာဏ္ျဖင့္ အမွန္အတိုင္းသိျမင္အပ္ေသာ ဒုကၡေပတည္း။
(၈)သၤခိေတၱန- ေတာင္ေတာင္ဤဤ အလီလီ အလာလာ ဘာဘာညာညာ ေကာင္းေကာင္းဆိုးဆိုး အမ်ဳိးမ်ဳိးေသာစိတ္အေပါင္း ေထာင္ေသာင္းမက ျဖစ္ေပၚလာႀကရာ၌ အားလံုးကိုစုရံုး၍ အက်ဥ္းခ်ဳံးလိုသည္ရွိေသာ္၊ ပဥၥပါဒါနကၡႏၶာ- စြဲလမ္းျခင္း အာရံုမွ်သာျဖစ္ေသာ ခႏၶာငါးပါး (၀ါ) အစြဲႏွင့္တကြေသာ ရုပ္နာမ္ႏွစ္ပါးသည္သာလွ်င္ဒုကၡာ- အရိယာအရွင္ သူေတာ္စင္တို့ဉာဏ္ျဖင့္ အမွန္အတိုင္း သိျမင္အပ္ေသာ ဒုကၡေပတည္း။ ေကာင္းစိတ္ ဆိုးစိတ္ ခ်စ္စိတ္ မုန္းစိတ္ ေလာဘစိတ္ ေဒါသစိတ္ဟုဆိုလွ်င္ ဥပါဒါနကၡႏၶာ ဟူ၍မွတ္ပါ။

သမုဒယသစၥာ
၆။ ဘိကၡေ၀- ေဘးမွလြတ္ျငား အို- ခ်စ္သားတို့၊ ဣဒံ ေခါပန- ဆုိလတၱံ့သည္ကား၊ ဒုကၡသမုဒယံ- ဒုကၡ၏အေႀကာင္းျဖစ္ေသာ၊ အရိယသစၥံ-အရိယာအရွင္ သူေတာ္စင္တို့ဉာဏ္ျဖင့္ သိျမင္အပ္ေသာ အမွန္တရားမည္၏။
ယာယံ တဏွာ- အႀကင္ ခ်စ္ျခင္း တည္းဟူေသာ တဏွာသည္၊ ေပါေနာဗၻ၀ိကာ- တစ္ဖန္ဘ၀သစ္ကို ျဖစ္ေစတတ္၏၊ (တစ္နည္း) တစ္ဖန္ အစြဲႏွင့္တကြျဖစ္ေသာ စိတ္အသစ္ (၀ါ) ဥပါဒါနကၡႏၶာငါးပါးအသစ္ကို ျဖစ္ေစတတ္၏၊ နႏၵီရာဂသဟဂတာ- ႏွစ္သက္ျခင္း စြဲလမ္းျခင္း တပ္မက္ျခင္းတည္းဟူေသာဥပါဒါန္စိတ္ႏွင့္တကြျဖစ္၏ ။ တႀတတႀတ- ထိုထိုဤဤ အလီလီ အလာလာ ဘာဘာညညာ ေကာင္းေကာင္းဆိုးဆိုး အမ်ဳိးမ်ဳိးေသာ စိတ္ျဖစ္ျခင္း၌၊ အဘိနႏၵိနီ- အလြန့္အလြန္ ႏွစ္သက္စြဲ လမ္းတတ္၏
ဣဒံ- အယံ တဏွာ- ဤ ခ်င္ျခင္း တည္းဟူေသာ တဏွာသည္၊ ေသယ်ထာ ကတမာ- အဘယ္မွ်အျပားရွိသနည္းဟူမူကား။
ကာမတဏွာ- အဆင္း အသံ အနံ့ အရသာ အေတြ့ အေတြးတို့ကို တပ္ႏွစ္သက္တတ္ေသာ ခ်င္ျခင္း ၎၊(တစ္နည္း)
အတၱဒိ႒ိအယူသည္၎။
ဘ၀တဏွာ- စိတ္အမ်ဳိးမ်ဳိး ျဖစ္ေပၚျခင္း၌ တပ္မက္ေက်နပ္ေသာ သႆတဒိ႒ိအယူသည္၎။
၀ိဘ၀တဏွာ- စိတ္အမ်ဳိးမ်ဳိး ျဖစ္ေပၚျခင္း၌ မေက်နပ္ေသာ စက္ဆုပ္ေသာ ဥေစၦဒအယူသည္၎၊ ဣတိ- ဤသံုးပါးတည္း။
ဣဒံ- ဤ ခ်င္ျခင္း တည္းဟူေသာ တဏွာသည္၊ ဒုကၡသမုဒယံ- ဒုကၡဟူေသာ ေကာင္းေကာင္းဆိုးဆိုး အမ်ဳိးမ်ဳိးေသာ စိတ္ေစတသိက္ရုပ္တို့၏ျဖစ္ေႀကာင္းျဖစ္ေသာ၊ အရိယသစၥံ- အရိယာအရွင္ သူေတာ္စင္တို့၏ ဉာဏ္ျဖင့္သိျမင္အပ္ေသာ တရားအထူးေပ တည္း။

နိေရာဓသစၥာ
၇။ ဘိကၡေ၀- ခ်ဳပ္ျငိမ္းရာမွန္ ျမတ္နိဗၺာန္ကို ရည္သန္စိတ္ထား တပည့္မ်ားတို့၊
ဣဒံ ေခါ ပန -ဤဆိုလတၱံ့သည္ကား၊ ဒုကၡနိေရာဓံ- ဒုကၡဟူေသာ ဥပါဒ္၊ဌီ၊ဘင္ မရွိေသာ စိတ္ ေစတသိတ္
ရုပ္တို့၏ခ်ဳပ္ရာျဖစ္ေသာ၊ အရိယသစၥံ- အရိယာႏြယ္၀င္ သူေတာ္စင္တို့ဉာဏ္ျဖင့္ သိျမင္အပ္ေသာ အမွန္တရားမည္၏
တႆာေယ၀ တဏွာယ- ထို ခ်င္ျခင္းသံုးပါး၏သာလွ်င္၊ (တစ္နည္း) ထိုသႆတဒိ႒ိ ဥေစၦဒဒိ႒ိတို့သာ
လွ်င္၊ (တစ္နည္း) တဏွာ မာန ဒိ႒ိ ဟူူေသာ ဥပါဒါနကၡႏၶာငါးပါးတို့၏သာလွ်င္။
ေယာ အေသသ၀ိရာဂနိေရာေဓာ- အႀကင္ဥပါဒါနကၡႏၶာငါးပါးတို့၏ အၾကြင္းမဲ့ခ်ဳပ္ရာျဖစ္ေသာ အႏုပါဒီေသ
သ နိဗၺာန္ျမတ္သည္၎။
ေယာ စာေဂါ- အႀကင္ဒိ႒ိႏွင့္ ၀ိစိကိစၦာ ကိေလသာတို့စြန့္ရာျဖစ္ေသာ ေသာတာပတၱိမဂ္ဉာဏ္၏ အာရံုျဖစ္ေသာ
သကဒါဂါမိမဂ္ဉာဏ္၏ အာရံုျဖစ္ေသာ သဥပါဒိေသသ နိဗၺာန္သည္၎။
ေယာ ပဋိနိႆေဂၢါ- အႀကင္ဒိ႒ိ ၀ိစိကိစၦာႏွင့္ ႀကမ္းတမ္းေသာ ေဒါသ ကိေလသာတို့ကို ေ၀းစြာ စြန့္ရာျဖစ္ေသာ
သကဒါဂါမိမဂ္ဉာဏ္၏ အာရံုျဖစ္ေသာ သဥပါဒိေသသ နိဗၺာန္သည္၎။
ယာ ၀ိမုတၱိ- အႀကင္ဒိ႒ိ ၀ိစိကိစၦာႏွင့္ အႀကမ္းအႏုေဒါသ ကိေလသာသံုးပါးတို့၏ လြတ္ရာျဖစ္ေသာ အနာဂါမိဉာဏ္
၏အာရံုျဖစ္ေသာ သဥပါဒိေသသ နိဗၺာန္သည္၎။
ေယာ အနာလေယာ- အႀကင္ဒိ႒ိ ၀ိစိကိစၦာႏွင့္ ေဒါသအျပင္ က်န္ေသာ ေလာဘ မာန ထိန ဥဒၶ အဟိရိက အေနာတၱပၸ
တည္းဟူေသာ ကိေလသာဆယ္ပါးတို့၏ကပ္ျငိျခင္းကင္းရာ ကုန္ရာ ခန္းရာျဖစ္ေသာ အႏုပါဒိေသသ နိဗၺာန္သည္၎၊ အတၳိ- ရွိ၏
ဣဒံ- ဤပင္ကိုကရွင္း ပင္ကိုကလင္း ပင္ကိုကႀကည္ ပင္ကိုကေအး ပင္ကိုကျငိမ္း တည္းဟူေသာ နိေရာဓနိဗၺာန္သည္၊
(တစ္နည္း) တဏွာ မာန ဒိ႒ိတို့၏ ခ်ဳပ္ခ်ယ္မွုမွ ကင္းလြတ္ရာမွန္ ျမတ္နိဗၺာန္သည္၊ အရိယသစၥံ- အရိယာႏြယ္၀င္ သူေတာ္စင္တို့ဉာဏ္
ျဖင့္ အမွန္အတိအက် သိျမင္အပ္ေသာ အျမတ္ဆံုးတရားေပတည္း။

မဂၢသစၥာ
၈။ ဘိကၡေ၀- နိဗၺာန္လိုဘိ အို- တပည့္တို့၊ ဣဒံ ေခါ ပန- ဤဆိုလတၱံ့သည္ကား၊ ဒုကၡနိေရာဓ
ဂါမိနီပဋိပဒါ- ဒကၡဟူေသာ ဥပါဒါနကၡႏၶာ စိတ္ေစတသိက္ ရုပ္တို့၏ ခ်ဳပ္ရာျဖစ္ေသာ နိဗၺာန္သို့ ေရာက္
ေႀကာင္းအက်င့္ျဖစ္ေသာ၊ (တစ္နည္း) ေလာကီစိတ္အမ်ဳိးမ်ုိဳးတို့၏ခ်ဳပ္ရာ နိဗၺာန္သို့ ေရာက္ေႀကာင္း အ
က်င့္ျဖစ္ေသာ၊ အရိယသစၥံ- အရိယာႏြယ္၀င္ သူေတာ္စင္တို့ သိျမင္အပ္ေသာ အက်င့္ျမတ္မည္၏
အရိေယာ- ျဖဴစင္ ျမင္ျမတ္ေသာ၊ အယေမ၀ မေဂၢါ- ဤအက်င့္ျမတ္သည္သာလွ်င္၊ အ႒ဂၤိေကာ
- အဂၤါရွစ္ပါးႏွင့္ တစ္ခ်က္တည္း ျပည့္စံုေန၏ (တစ္နည္း) သီလ သမာဓိ ပညာ ႏွင့္တစ္ျပိဳင္နက္ ျပည့္စံု၏
ေသယ်ထိဒံ- အဂၤါရွစ္ပါး ဟူသည္ကား
(၁) သမၼာဒိ႒ိ- စိတ္ ေစတသိက္ ရုပ္တို့၏ခ်ဳပ္ရာျဖစ္ေသာ (တစ္နည္း) ဒုကၡႏွင့္ ဒုကၡသမုဒယ ဟူ
ေသာ ေကာင္းေကာင္းဆိုးဆိုး အမ်ဳိးမ်ဳိးေသာ ေလာကီစိတ္တို့၏ ခ်ဳပ္ရာျဖစ္ေသာ (တစ္နည္း)
ဥပါဒါနကၡႏၶာ ငါးပါးတို့၏ ခ်ဳပ္ရာျဖစ္ေသာ နိဗၺာန္ကို ဉာဏ္ျဖင့္ သိျမင္ေနျခင္း။
(၂) သမၼာသကၤေပၸါ - နိဗၺာန္ကို သိျမင္ေနသျဖင့္ ထိုသိျမင္ေနေသာစိတ္ကို နိဗၺာန္သို့ တင္ေဆာင္ေန
ျခင္းမွတစ္ပါး တျခားဘာမွ်စိတ္မကူးျခင္း။
(၃) သမၼာ၀ါစာ- နိဗၺာန္ကို သိျမင္ေနသျဖင့္ မည္သည့္စကားကိုမွ် မေျပာဆိုျခင္း။
(၄) သမၼာကမၼေႏၱာ- နိဗၺာန္ကို သိျမင္ေနသျဖင့္ မည္သည့္ကာယကံမွုကိုမွ် မျပဳလုပ္ျခင္း။
(၅) သမၼာအာဇီေ၀ါ- နိဗၺာန္ကို သိျမင္ေနသျဖင့္ စိတ္ျဖဴစင္ေနျခင္း။ (တစ္နည္း ) မည္သည့္သခၤါရ
အာရံုမွ်မရွိျခင္း။
(၆) သမၼာ၀ါေယာေမာ- နိဗၺာန္ကို သိျမင္ေနသျဖင့္ ထိုသိျမင္ေနေသာစိတ္ကို နိဗၺာန္သို့ ျမင့္တင္ေပး
ေနျခင္း။
(၇) သမၼာသတိ- နိဗၺာန္ကို သိျမင္ေနသျဖင့္ ထိုသိျမင္ေနေသာစိတ္ကို နိဗၺာန္၌ မျပတ္တည္ျမဲေနျခင္း။
(၈) သမၼာသမာဓိ- နိဗၺာန္ကို သိျမင္ေနသျဖင့္ ထိုသိျမင္ေနေသာ စိတ္ကို နိဗၺာန္၌ စူးစိုက္ေစျခင္း၊ ေလာ
ကီအာရံုမ်ားသို့ စိတ္မပ်ံ့လြင့္ျခင္း၊ ဣတိ- ဤရွစ္ပါးတည္း။